Η Κύπρος χάνει τους Ρώσους της — και αντιμετωπίζει υπαρξιακά ερωτήματα για την οικονομία της

Για δεκαετίες, η Κύπρος έχτισε μια οικονομία που λάτρευε τους Ρώσους — Ρώσους τουρίστες, Ρώσους επενδυτές, Ρώσους ολιγάρχες.

Τώρα, με την Ευρώπη να διακόπτει τις σχέσεις της με μια πολεμοχαρή Ρωσία μέσα σε λίγες μέρες, η Κύπρος αντιμετωπίζει ένα υπαρξιακό ερώτημα: Τι θα συμβεί αν αυτοί οι Ρώσοι εξαφανιστούν ξαφνικά;

Στην Κύπρο, οι ρωσικές συνδέσεις είναι παντού.                                                  Εμφανίζονται σε οικονομικά μεγέθη. Εκατοντάδες χιλιάδες Ρώσοι τουρίστες έρχονται κάθε χρόνο - όχι μικρός αριθμός σε μια χώρα μόλις 1,2 εκατομμυρίων. Πάνω από 100 δισεκατομμύρια ευρώ σε επενδύσεις προήλθαν από τη Ρωσία μόνο το 2020 — περίπου το ένα τέταρτο του συνόλου των ξένων επενδύσεων που έρχονται στην Κύπρο. 

Άλλες συνδέσεις είναι πιο πολιτιστικές - και αμφισβητήσιμες. Το νησί της Μεσογείου έχει χρησιμεύσει ως τραπεζικό σπίτι για τις γκρίζες περιουσίες των Ρώσων επενδυτών, από εμπόρους όπλων έως εταιρείες τυχερών παιχνιδιών και πορνογραφικούς ιστότοπους. Στις αρχές της δεκαετίας του 1990, μετασοβιετικές προσωπικότητες όπως ο Slobodan Milošević ταξίδεψαν στο νησί με βαλίτσες γεμάτες μετρητά. 

Την τελευταία δεκαετία, η Κύπρος έχει κάνει πολύ δρόμο για να λύσει αυτούς τους κόμπους. Όμως η ΕΕ την αναγκάζει τώρα να λύσει πολλά περισσότερα, σχεδόν ακαριαία. 

Η Κύπρος, μέλος της ΕΕ, έχει υποστηρίξει τις κλιμακούμενες κυρώσεις του μπλοκ κατά της Ρωσίας στον απόηχο της εισβολής της στην Ουκρανία. Ωστόσο, οι αξιωματούχοι αναγνωρίζουν ότι η υποστήριξη έχει ένα τίμημα: Οι κυρώσεις θα διαβρώσουν τμήματα της κυπριακής οικονομίας, ακόμη κι αν έχει ήδη αρχίσει να απομακρύνεται από τα ρωσικά χρήματα.

Ο τραπεζικός τομέας είναι ένας τομέας που ενδέχεται να επηρεαστεί. Τουλάχιστον πέντε άτομα στη λίστα κυρώσεων της ΕΕ έχουν περιουσιακά στοιχεία σε κυπριακές τράπεζες, σύμφωνα με τραπεζικούς αξιωματούχους. Τα πολυτελή ακίνητα είναι ένα άλλο - δεκάδες πολυτελή διαμερίσματα πιθανότατα θα μείνουν τώρα απούλητα. Ο τουρισμός θα πληγεί περισσότερο.

«Η κυπριακή οικονομία επηρεάζεται δυσανάλογα σε σύγκριση με άλλες χώρες λόγω της δομής της κυπριακής οικονομίας και της εξάρτησής της από Ρώσους τουρίστες», δήλωσε στο POLITICO ο Κύπριος υπουργός Οικονομικών Κωνσταντίνος Πετρίδης.                                                                  Εμφανίζονται σε οικονομικά μεγέθη. Εκατοντάδες χιλιάδες Ρώσοι τουρίστες έρχονται κάθε χρόνο - όχι μικρός αριθμός σε μια χώρα μόλις 1,2 εκατομμυρίων. Πάνω από 100 δισεκατομμύρια ευρώ σε επενδύσεις προήλθαν από τη Ρωσία μόνο το 2020 — περίπου το ένα τέταρτο του συνόλου των ξένων επενδύσεων που έρχονται στην Κύπρο. 

Άλλες συνδέσεις είναι πιο πολιτιστικές - και αμφισβητήσιμες. Το νησί της Μεσογείου έχει χρησιμεύσει ως τραπεζικό σπίτι για τις γκρίζες περιουσίες των Ρώσων επενδυτών, από εμπόρους όπλων έως εταιρείες τυχερών παιχνιδιών και πορνογραφικούς ιστότοπους. Στις αρχές της δεκαετίας του 1990, μετασοβιετικές προσωπικότητες όπως ο Slobodan Milošević ταξίδεψαν στο νησί με βαλίτσες γεμάτες μετρητά. 

Την τελευταία δεκαετία, η Κύπρος έχει κάνει πολύ δρόμο για να λύσει αυτούς τους κόμπους. Όμως η ΕΕ την αναγκάζει τώρα να λύσει πολλά περισσότερα, σχεδόν ακαριαία. 

Η Κύπρος, μέλος της ΕΕ, έχει υποστηρίξει τις κλιμακούμενες κυρώσεις του μπλοκ κατά της Ρωσίας στον απόηχο της εισβολής της στην Ουκρανία. Ωστόσο, οι αξιωματούχοι αναγνωρίζουν ότι η υποστήριξη έχει ένα τίμημα: Οι κυρώσεις θα διαβρώσουν τμήματα της κυπριακής οικονομίας, ακόμη κι αν έχει ήδη αρχίσει να απομακρύνεται από τα ρωσικά χρήματα.

Ο τραπεζικός τομέας είναι ένας τομέας που ενδέχεται να επηρεαστεί. Τουλάχιστον πέντε άτομα στη λίστα κυρώσεων της ΕΕ έχουν περιουσιακά στοιχεία σε κυπριακές τράπεζες, σύμφωνα με τραπεζικούς αξιωματούχους. Τα πολυτελή ακίνητα είναι ένα άλλο - δεκάδες πολυτελή διαμερίσματα πιθανότατα θα μείνουν τώρα απούλητα. Ο τουρισμός θα πληγεί περισσότερο.

«Η κυπριακή οικονομία επηρεάζεται δυσανάλογα σε σύγκριση με άλλες χώρες λόγω της δομής της κυπριακής οικονομίας και της εξάρτησής της από Ρώσους τουρίστες», δήλωσε στο POLITICO ο Κύπριος υπουργός Οικονομικών Κωνσταντίνος Πετρίδης.                                                             Στην Κύπρο, ο κλάδος των υπηρεσιών, συμπεριλαμβανομένου του τουρισμού, αντιπροσωπεύει περισσότερο από το 80 τοις εκατό της οικονομίας. Και οι Ρώσοι έχουν από καιρό κρατήσει τον κλάδο των υπηρεσιών να βουίζει. 

Οι κυπριακές αρχές προσπαθούν τώρα να αναπληρώσουν τις αναμενόμενες απώλειες, προσεγγίζοντας άλλες αγορές. Αλλά αναγνωρίζουν ότι θα είναι δύσκολο, ειδικά αφού η πανδημία έχει ήδη βλάψει την τουριστική βιομηχανία. 

«Είχαμε μια πολύ καλή ροή κρατήσεων από τη Ρωσία μέχρι να ανακοινωθεί το κλείσιμο του εναέριου χώρου. Μετά πάγωσαν όλα», είπε ο πρόεδρος του Συνδέσμου Ξενοδόχων Κύπρου Χάρης Λοϊζίδης.

«Είμαστε σε επαφή με τους τουριστικούς πράκτορες από τη Ρωσία και είναι απογοητευμένοι», πρόσθεσε. «Καταφέραμε να επιβιώσουμε τα δύο τελευταία χρόνια κάτω από πολύ δύσκολες συνθήκες και ελπίζαμε ότι το 2022 θα μας επαναφέρει στην κανονικότητα».

Όπως ήταν αναμενόμενο, ο Πρέσβης της Ρωσίας στην Κύπρο Stanislav Osadchiy έδωσε έναν πιο απειλητικό τόνο στην κατάσταση.

«Από πού θα πάρει η Κύπρος τους Ρώσους τουρίστες της; Δεν θα έρθουν», είπε σε κυπριακό τηλεοπτικό σταθμό. «Πού θα πάνε — στην Τουρκία, αυτό θέλετε; Για να πάνε να ξοδέψουν τα χρήματά τους εκεί; Το καλοκαίρι πλησιάζει, έκλεισες τον εναέριο χώρο σου — πυροβολήθηκες στα πόδια σου».    Ο Λοϊζίδης είπε ότι ακόμη και αν η Κύπρος άνοιγε εκ νέου τον εναέριο χώρο της στα ρωσικά αεροπλάνα, δεν θα είχε μεγάλη διαφορά. Το ρωσικό ρούβλι βρίσκεται σε ελεύθερη πτώση και οι ευρύτεροι περιορισμοί και η αβεβαιότητα είναι βέβαιο ότι θα κρατήσουν μακριά πολλούς Ρώσους.

Είναι μια πραγματικότητα που θα χτυπήσει σκληρά σε παραθαλάσσιες πόλεις όπως η Λεμεσός και η Αμμόχωστος, όπου ιστορικά συρρέουν Ρώσοι τουρίστες. Οι Ρώσοι τουρίστες είναι γνωστοί τοπικά ως οι περισσότεροι που ξοδεύουν χρήματα, όχι όπως οι Βρετανοί τουρίστες, οι οποίοι, όπως λέει η τοπική παροιμία, «αγοράζουν μόνο μπύρα, μπέργκερ και προφυλακτικά».

Ως αποτέλεσμα, η κυπριακή υποστήριξη για τις ρωσικές κυρώσεις δεν έχει πάει καλά με όλους.

«Είναι σαν να θέλουμε να τιμωρήσουμε τη Ρωσία και τιμωρούμε τους εαυτούς μας», είπε ο Πανίκος Δημητριάδης, πρώην κεντρικός τραπεζίτης του νησιού.

«Τιμωρούμε επίσης τους Ρώσους που πρέπει να χωριστούν από τον δικτάτορα της χώρας τους», πρόσθεσε ο Δημητριάδης, επίσης ομότιμος καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Λέστερ. «Υπάρχουν χιλιάδες Ρώσοι που δεν αντέχουν τη Ρωσία του Πούτιν και θέλουν να φύγουν και τους απομονώνουμε».

Βαθείς δεσμοί

Από την πτώση της Σοβιετικής Ένωσης, η Κύπρος είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τη Ρωσία.                   «Υπήρχε μια συνειδητή απόφαση πριν από 20-30 χρόνια, όταν η Σοβιετική Ένωση είχε καταρρεύσει, να συνδέσει την Κυπριακή Δημοκρατία με τη Ρωσία με όλους τους κινδύνους που συνεπαγόταν, την οποία θα μπορούσε κανείς εύκολα να αναγνωρίσει μόνο διαβάζοντας ειδήσεις για την πολιτική και κοινωνική κατάσταση στην Ρωσία», δήλωσε ο Στέλιος Ορφανίδης, ένας Κύπριος ερευνητής δημοσιογράφος που εργάζεται για το Πρόγραμμα Αναφοράς Οργανωμένου Εγκλήματος και Διαφθοράς.

Κατά κάποιο τρόπο, αυτοί οι δεσμοί έγιναν ισχυρότεροι μετά το 2003, όταν ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν άρχισε να περιορίζει την ανεξαρτησία των ολιγαρχών της Ρωσίας. Πολλά εξέχοντα στελέχη της Ρωσίας αποφάσισαν να μεταφέρουν τα οικονομικά τους εκτός της χώρας. Ένα από τα μέρη που προτιμούν να σταθμεύουν τα κεφάλαια; Κύπρος.

Το 2013, χρόνια χορήγησης υπερβολικά ευνοϊκών δανείων επανήλθαν σε μπούμερανγκ στις κυπριακές τράπεζες, προκαλώντας οικονομική κρίση. Σε πολλούς Ρώσους με μεγάλες τοπικές καταθέσεις δόθηκαν μερίδια ιδιοκτησίας σε κυπριακές τράπεζες σε αντάλλαγμα για τις ζημίες τους. Κατά ειρωνικό τρόπο, το σχέδιο σήμαινε ότι οι Ρώσοι έγιναν κύριοι μετόχοι στις κυπριακές τράπεζες μετά την υποχώρηση της κρίσης.

Ωστόσο, οι τράπεζες άρχισαν επίσης να επιβάλλουν αυστηρότερους κανόνες κατά του ξεπλύματος χρήματος μετά την κρίση. Και το 2018, οι ρυθμιστικές αρχές των ΗΠΑ άρχισαν να καταδιώκουν επιθετικά το παράνομο ρωσικό χρήμα που κυκλοφορούσε διεθνώς. Στο πλαίσιο της πρωτοβουλίας, η Κεντρική Τράπεζα της Κύπρου έκλεισε χιλιάδες εταιρείες κέλυφος, προμηνύοντας μια ευρύτερη αλλαγή στο επιχειρηματικό μοντέλο του νησιού.

Το 2020, η Κύπρος ανέστειλε το αμφιλεγόμενο σχέδιο «Golden Visa», το οποίο έδινε στους αλλοδαπούς διαβατήριο με αντάλλαγμα τεράστιες επενδύσεις στη χώρα. Το σχέδιο, που ιδρύθηκε το 2013, απέφερε την Κύπρο περίπου 7 δισεκατομμύρια ευρώ — και σημείωσε διαβατήρια για πολλούς Ρώσους ολιγάρχες. 

Τώρα, με τις νέες κυρώσεις, μια ομάδα λογιστών, δικηγόρων και πρακτόρων που εξακολουθούν να συνεργάζονται με Ρώσους είναι πιθανό να χάσουν τις δουλειές τους. Αλλά οι αρχές επιμένουν ότι αυτό δεν θα μεταδοθεί στην ευρύτερη οικονομία.        Συγκεκριμένα, ο Πετρίδης, ο Κύπριος υπουργός Οικονομικών, υποστήριξε ότι οι τράπεζες της χώρας είναι ασφαλείς. 

«Υπάρχει μια περιρρέουσα ατμόσφαιρα λόγω του παρελθόντος, αλλά η κυπριακή οικονομία δεν εξαρτάται πλέον τόσο από τη Ρωσία. Υπάρχουν άλλες χώρες που έχουν μεγαλύτερα προβλήματα», είπε.

«Οι κυρώσεις που αφορούν το τραπεζικό σύστημα της ΕΕ δεν επηρεάζουν σε μεγάλο βαθμό την Κύπρο, καθώς το τραπεζικό σύστημα της Κύπρου δεν έχει έκθεση στη Ρωσία», πρόσθεσε ο Πετρίδης. «Το τραπεζικό σύστημα διατηρεί ένα από τα υψηλότερα επίπεδα κεφαλαιακής επάρκειας και δεικτών ρευστότητας. Η Κεντρική Τράπεζα της Κύπρου δεν έχει αποθεματικά της Ρωσικής Κεντρικής Τράπεζας στο εξωτερικό».

Αξιωματούχοι σημείωσαν επίσης ότι περίπου δώδεκα επιχειρήσεις από τη Ρωσία και την Ουκρανία προσπαθούν να μεταφέρουν τις δραστηριότητές τους εκτός της ζώνης σύγκρουσης και θα μπορούσαν να επωφεληθούν από τη γρήγορη γραφειοκρατική διαδικασία στην Κύπρο. Επιπλέον, περίπου 1.000 άτομα ζήτησαν πρόσφατα επιχειρηματική βίζα στην Κύπρο, είπαν.

Αξιωματούχοι της τράπεζας υποστήριξαν επίσης ότι η Κύπρος έχει ήδη μάθει να επιλύει τις οικονομικές κυρώσεις στους Ρώσους. Επισημαίνουν ότι πολλοί από τους Ρώσους που κατέχουν μεγάλες μετοχές κυπριακών τραπεζών υπέστησαν κυρώσεις από τις ΗΠΑ και το Ηνωμένο Βασίλειο το 2018.

Ωστόσο, οι ρωσικές καταθέσεις στην Κύπρο υπολογίζονται στο 1 δισ. ευρώ. Και ο Δημητριάδης, ο πρώην κεντρικός τραπεζίτης, επεσήμανε ότι η τραπεζική ρευστότητα εξαρτάται από την εμπιστοσύνη των επενδυτών στο σύστημα - κάτι που μπορεί να αλλάξει γρήγορα.                                              «Η Κύπρος είναι μια μικρή χώρα και είναι γνωστή για τις παλαιότερες σχέσεις της με τη Ρωσία και τους ολιγάρχες, επομένως είναι πολύ δύσκολο να συντηρηθεί και θα μπορούσε να γίνει θύμα κυρώσεων», είπε ο Δημητριάδης. «Λόγω παλιών αμαρτιών, η Κύπρος είναι στη γκρίζα λίστα και οι άλλοι είναι πάντα ύποπτοι».                                    www.politico.eu